„ამნისტიის შესახებ“

ამნისტია (ბერძ. amnestia — დავიწყება, პატიება), ეს არის სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოს აქტი, რომელიც დამნაშავეს მთლიანად ან ნაწილობრივ ათავისუფლებს პასუხისმგებლობისგან, გათავისუფლების შერეული სახე. ამნისტიის მეშვეობით სისხლის სამართლის პროცესის ნებისმიერ სტადიაზე შესაძლებელია მსჯავრდებულის გათავისუფლება როგორც სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან, ისე სასჯელისგან, ანდა მისთვის დანიშნული სასჯელის შემცირება, ან შეცვლა უფრო მსუბუქი სასჯელით. ამნისტიის აქტით სასჯელმოხდილს შეიძლება მოეხსნას ნასამართლობაც. ამნისტია შესაძლოა იყოს ზოგადი და კერძო. კერძო ამნისტია იგივეა, რაც შეწყალება. ზოგადი ამნისტია ეხება არა კონკრეტულ ადამიანს, არამედ გარკვეული კატეგორიის დამნაშავეებს საერთოდ. ამნისტია ვრცელდება მის გამოცემამდე ჩადენილ ქმედებებზე. საქართველოში ამნისტიას აცხადებს საქართველოს პარლამენტი ინდივიდუალურად განუსაზღვრელ პირთა მიმართ, ან საქართველოს პრეზიდენტი განსაზღვრულ პირთა მიმართ (შეწყალება). ამნისტია შეიძლება იყოს საერთო (მთლიანი) ან ნაწილობრივი.

ამნისტია არის სამართლებრივი პროცესი, რომლის დროსაც სახელმწიფოს მიერ ინდივიდებს ან ჯგუფებს ეძლევათ შეწყალება ან შეზღუდული პასუხისმგებლობა სისხლისსამართლებრივი დანაშაულისთვის. ამნისტიის შედეგად, პირს შეიძლება გაუუქმდეს სასჯელი, შემცირდეს ან საერთოდ გააუქმონ სისხლისსამართლებრივი დევნა. ამნისტია, ჩვეულებრივ, ეხება პოლიტიკურ ან საზოგადოებრივ კონტექსტში ჩადენილ დანაშაულებს და ხორციელდება სახელმწიფო მეთაურის, პარლამენტის ან სხვა შესაბამისი ორგანოს მიერ. ამის მიზანია შერიგების, სტაბილურობის ან სამართლებრივი სისტემის გაუმჯობესების ხელშეწყობა.

ამნისტიის ისტორია ათასწლეულების განმავლობაში იძენს მნიშვნელობას და ვითარდება. მისი ფესვები ძველი ცივილიზაციებიდან მოდის, სადაც მეფეებსა და მმართველებს ჰქონდათ შეწყალების უფლება, რაც ხელს უწყობდა კონფლიქტების განელებას და საზოგადოებრივი წესრიგის შენარჩუნებას. ამნისტია ხშირად გამოიყენებოდა როგორც პოლიტიკური ინსტრუმენტი, განსაკუთრებით ომის შემდეგ და სოციალური დაპირისპირების მოგვარებისას. ამნისტიის პირველი შემთხვევა მოიხსენიება ძველ საბერძნეთში, დაახლოებით 403 წელს ქრისტეს შობამდე, როდესაც ათენში პოლიტიკური ამბოხის შემდეგ, მოსახლეობას მიენიჭა ამნისტია. ეს იყო ერთ-ერთი პირველი შემთხვევა, როდესაც მთელი საზოგადოება იქნა გათავისუფლებული პოლიტიკური მოტივებით ჩადენილი დანაშაულებისგან. რომის იმპერიაში ამნისტია გამოიყენებოდა როგორც საშუალება სოციალური შერიგებისთვის. იმპერატორები ხშირად აცხადებდნენ ამნისტიას თავის დაბადების დღეს, რათა საზოგადოების ნაწილი შეერიგებინათ. შუა საუკუნეებში ამნისტია მეფეების მიერ ხდებოდა ხშირად გამოცხადებული. განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ამ პროცესს პოლიტიკური მოტივებით ჩადენილი დანაშაულების შემთხვევაში, რათა შეწყალებულიყო აჯანყებები და შეექმნათ ერთიანი, სტაბილური სახელმწიფო. 18-19 საუკუნეებში ამნისტია კიდევ უფრო ფართოდ გავრცელდა, განსაკუთრებით ევროპაში. ფრანგული რევოლუციის შემდეგ ამნისტიის პროცესი მნიშვნელოვან ინსტრუმენტად იქცა საზოგადოებრივი შერიგებისთვის. მსგავსი ტენდენციები შეინიშნებოდა ამერიკის რევოლუციის შემდეგაც. ამნისტია განსაკუთრებით პოპულარული გახდა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, როდესაც მრავალი ქვეყანა იყენებდა მას, რათა შერიგებოდნენ დაპირისპირებული მხარეები. გაერომ და საერთაშორისო ორგანიზაციებმა აქტიურად დაიწყეს ამნისტიის იდეის გავრცელება, განსაკუთრებით ადამიანის უფლებების დარღვევებთან დაკავშირებული საკითხების მოსაგვარებლად. მთელი ისტორიის მანძილზე, ამნისტია გამოიყენებოდა როგორც პოლიტიკური და სამართლებრივი ინსტრუმენტი, რათა ხელი შეეწყო სოციალური სტაბილურობისა და მშვიდობის დამყარებისთვის.

ამნისტიის ძირითადი დანიშნულებაა:

1) სოციალური შერიგება: ამნისტია ხშირად გამოიყენება შიდა კონფლიქტების შემდეგ, რათა ხელი შეუწყოს საზოგადოების შერიგებას. ეს განსაკუთრებით აქტუალურია სამოქალაქო ომების, პოლიტიკური კრიზისების ან რევოლუციების შემდეგ, როცა სახელმწიფო ცდილობს ერთიანობის და სტაბილურობის აღდგენას.

2) პოლიტიკური კონფლიქტების მოგვარება: ამნისტია გამოიყენება პოლიტიკური თუ სამხედრო ოპონენტებისგან მიღებული წინააღმდეგობის დასაძლევად, რომლებსაც ხშირად რთულად ასამართლებენ ჩვეულებრივი სამართლებრივი მექანიზმებით. მისი მეშვეობით შესაძლებელია კონფლიქტის დამთავრების ან მოლაპარაკებების პროცესის დაჩქარება.

3) ადამიანის უფლებების დაცვა: ამნისტია შეიძლება იყოს გამოყენებული როგორც იურიდიული მექანიზმი, რომელიც გარკვეული ადამიანების უფლებებს იცავს, მაგალითად, პოლიტპატიმრების გათავისუფლებისთვის ან ისეთ სიტუაციებში, როცა დანაშაულები პოლიტიკურ თუ სამხედრო კონტექსტში ხდება.

4) საზოგადოებრივი სტაბილურობის უზრუნველყოფა: ამნისტია ხშირად გამოიყენება იმ სიტუაციებში, როცა დასჯა ან პასუხისგებაში მიცემა მხოლოდ გააღრმავებს კონფლიქტს. ამ შემთხვევაში, ამნისტია ხელს უწყობს დაპირისპირებების შემცირებას და მშვიდობიანობის დამყარებას.

ამნისტიის მნიშვნელობა:

1) სამართლიანობისა და ჰუმანიზმის პრინციპების დაცვა: ამნისტია აღიარებს ჰუმანურ საჭიროებას, რომ გარკვეულ შემთხვევებში კრიმინალური დევნა არ უნდა იყოს პრიორიტეტი და შესაძლოა ჯობს სოციალური ინტერესები დაიცვან, როგორიცაა მშვიდობა და თანხმობა.

2) პოლიტიკური ტრანზიცია და მშვიდობის დამყარება: ქვეყნებში, სადაც ომები, რევოლუციები ან სამოქალაქო დაპირისპირებები მოხდა, ამნისტია ხშირად გამოიყენება მშვიდობის დასამყარებლად და ახალი, დემოკრატიული პროცესების დასაწყებად. ეს შეიძლება მოიცავდეს ძველი რეჟიმების წარმომადგენლების შეწყალებას, რათა თავიდან აიცილონ შემდგომი კონფლიქტები.

3) პოლიტპატიმრების გათავისუფლება: ამნისტია განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია პოლიტპატიმრების გათავისუფლების კონტექსტში, რაც ხშირად საერთაშორისო ორგანიზაციების მოთხოვნაა. ეს განიხილება როგორც ადამიანის უფლებების დაცვის ეფექტური საშუალება. ამნისტია, სწორად გამოყენებისას, ხდება მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი, რომელიც სახელმწიფოს აძლევს საშუალებას მშვიდობიანად და ჰუმანურად მოაგვაროს მწვავე პოლიტიკური თუ სოციალური კრიზისები.

Პ.ს საქართველოს პარლამენტმა „ამნისტიის შესახებ“ კანონპროექტი მიიღო. Მოცემული „ამნისტიის კანონპროექტი“ არის დაბალანსებული პროექტი, რომელიც წარმოადგენს ჰუმანიზმის პრინციპის პრაქტიკულ გამოვლინებას და იმავდროულად, ითვალისწინებს რა საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვის ინტერესს, მაქსიმალურად აზღვევს კრიმინოგენული ვითარების გაუარესებისა და დანაშაულის რეციდივის რისკებს. „ამნისტიის კანონის მიღების შემდეგ პენიტენციურ დაწესებულებას 1000-ზე მეტი პატიმარი დატოვებს. მთლიანობაში, სხვადასხვა შეღავათის სახით ამნისტია 5 000-ზე მეტ პატიმარს შეეხება. ამნისტიის პროექტი შეეხება 22 000 პრობაციონერს, აქედან 7000 პირი პრობაციის სისტემას დატოვებს კანონის მიღებისთანავე. საბოლოო ჯამში, სასჯელისგან სრულად ან ნაწილობრივ გათავისუფლება შეეხება სისხლის სამართლის კოდექსის 300-მდე მუხლით გათვალისწინებულ დანაშაულს.