მოძალადის რეაბილიტაცია და დახმარება

ოჯახში ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლა მოითხოვს მრავალმხრივ მიდგომას, რომელიც მოიცავს მოძალადეთა რეაბილიტაციას და მსხვერპლთა დაცვას. მოძალადე პირთა სამკურნალო პროგრამები მნიშვნელოვანი ნაწილია ამ პროცესის, მაგრამ მათ დასახმარებლად საუკეთესო გზების პოვნა მოითხოვს თავისებურ მიდგომას.

შემეცნებითი და ქცევითი თერაპია (Cognitive Behavioral Therapy)[1] – შეიძლება დაეხმაროს მოძალადე პირებს, რომლებსაც აქვთ აგრესიის და ძალადობის პრობლემები, შეცვალონ მათი აზროვნების და ქცევის მოდელები. ეს თერაპია ეხმარება მათ გააცნობიერონ მათი ნეგატიური აზრები და ქცევები და შეასწორონ ისინი უფრო პოზიტიური გზით.

მაგალითად: თერაპიის დროს, თერაპევტი შესაძლოა დაეხმაროს მოძალადეს ამოიცნოს, რომ მისი სიბრაზე ხშირად გამოწვეულია არასწორი ინტერპრეტაციებით პარტნიორის ქცევის შესახებ. თერაპევტი ასწავლის მას, როგორ შეცვალოს ეს მავნე აზრები და როგორ მართოს თავისი ემოციები.

ქვეყანები სადაც არსებობს აღნიშნული პროგრამა, ესენია: აშშ და დიდი ბრიტანეთი.

ეფექტურობა: CBT ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური თერაპიული მიდგომაა მოძალადეების რეაბილიტაციისთვის. კვლევები აჩვენებს, რომ CBT-ს პროგრამებში მონაწილეები უკეთესად აკონტროლებენ თავიანთ ემოციებს და ამცირებენ ძალადობრივი ქცევების რისკს.

ზნეობის და ემოციური რეგულაციის ტრენინგი[2] – ზნეობის და ემოციური რეგულაციის უნარები ხშირად აკლიათ მოძალადე პირებს. ტრენინგი ამ უნარების განვითარებაში შეიძლება დაეხმაროს მათ უკეთ მართონ თავიანთი ემოციები და რეაგირებები, განსაკუთრებით სტრესულ სიტუაციებში. მაგალითად: ტრენინგის დროს, მოძალადეს ასწავლიან სუნთქვითი ვარჯიშების ტექნიკას, რომელიც ეხმარება მას განახორციელოს ემოციური რეგულაცია და შეინარჩუნოს სიმშვიდე კონფლიქტის დროს. ქვეყანები სადაც არსებობს აღნიშნული პროგრამა ესენია კანადა და ავსტრალია. მისი ეფექტურობა: ზნეობის და ემოციური რეგულაციის ტრენინგი გამოიყენება როგორც დამოუკიდებელი, ასევე ინტეგრირებული პროგრამების სახით. ავსტრალიაში, ტრენინგის შემდეგ, მოძალადეებმა გააუმჯობესეს ემოციური მართვის უნარები და შეამცირეს ძალადობის რისკი.
გენდერული და კულტურული მგრძნობელობის ტრენინგი – გენდერული და კულტურული მგრძნობელობის ტრენინგი მიზნად ისახავს მოძალადე პირების განათლებას გენდერულ როლებზე, თანასწორობასა და პატივისცემაზე. ეს ტრენინგი ეხმარება მათ გააცნობიერონ და შეცვალონ მათი მავნე და არასწორი შეხედულებები. უფრო მარტივად რომ გავიგოთ გთავაზობთ მაგალითს: ტრენინგის ფარგლებში, მონაწილეებმა შეიძლება იმსჯელონ გენდერული როლების შესახებ სხვადასხვა კულტურაში და ისწავლონ, როგორ გამოავლინონ პატივისცემა და მგრძნობელობა განსხვავებული გამოცდილებების მიმართ. ქვეყანები სადაც არსებობს აღნიშნული პროგრამა და გამართლებულია, ესენია: ნორვეგია და შვედეთი, მისი ეფექტურობა: გენდერული და კულტურული მგრძნობელობის ტრენინგი განსაკუთრებული ეფექტურობით გამოირჩევა სკანდინავიის ქვეყნებში (დანია, შვედეთი და ნორვეგია), სადაც დიდი ყურადღება ექცევა გენდერულ თანასწორობას და კულტურულ მრავალფეროვნებას.
მხარდამჭერი ჯგუფები[3] – როგორიცაა მოძალადე პირებისათვის განკუთვნილი პროგრამები, სთავაზობენ მონაწილეებს უსაფრთხო გარემოს, სადაც შეუძლიათ განიხილონ თავიანთი პრობლემები და მოიძიონ დახმარება. ჯგუფის მხარდაჭერა და მოტივაცია ხშირად აუცილებელია ცვლილებების მიღწევისთვის. მაგალითად: მხარდაჭერის ჯგუფში, მოძალადეები ერთამენეთთან აზიარებენ თავიანთი ქცევის გამოწვევებს და წარმატებებს, რაც ეხმარება მათ იგრძნონ მხარდაჭერა და არაერთგზის გაიარონ ძალადობრივი ქცევის გზები. ქვეყანები სადაც არსებობს აღნიშნული პროგრამა და გამართლებულია, ესენია აშშ და დიდი ბრიტანეთი, ეფექტურობა: მხარდამჭერი ჯგუფები უზრუნველყოფენ უსაფრთხო გარემოს მოძალადეებისთვის, სადაც ისინი შეძლებენ გაიზიარონ თავიანთი გამოცდილება და მიიღონ მხარდაჭერა. ჯგუფებში მონაწილეობის შემდეგ, მონაწილეებმა შეამცირეს ძალადობრივი ქცევები.
ინდივიდუალური თერაპია – საშუალებას აძლევს მოძალადე პირებს მიიღონ პერსონალური მხარდაჭერა და კონსულტაცია. თერაპევტი შეუძლია მათ დაეხმაროს კონკრეტული პრობლემების იდენტიფიცირებაში და მათი მოგვარების გზების პოვნაში. განვიხილოთ მაგალითი: თერაპევტთან შეხვედრის დროს, მოძალადე შესაძლოა იმუშავოს იმ კონკრეტულ ტრავმებზე, რომლებიც მის ძალადობრივ ქცევას იწვევს, და ისწავლოს ახალი სტრატეგიები, რომლებიც ხელს შეუწყობს მის ქცევას და ურთიერთობების გაუმჯობესებას. აღნიშნული პროგრამა არსებობს: აშშ-ი და კანადაში, მისი ეფექტურობა კი ასეთია: ინდივიდუალური თერაპია გამოიყენება როგორც დამოუკიდებლად, ასევე სხვა პროგრამებთან კომბინაციაში. ინდივიდუალური თერაპია ხელს უწყობს მოძალადეების ქცევის ცვლილებას და მათი პიროვნული განვითარების გაუმჯობესებას.
პასუხისმგებლობის აღება და სამართლებრივი ღონისძიებები – მოძალადე პირები უნდა იყვნენ პასუხისგებაში მოქცეულნი თავიანთი ქმედებებისათვის. ეს შეიძლება მოიცავდეს სამართლებრივ ღონისძიებებს და სანქციებს, რომელიც ხელს შეუწყობს მათ პასუხისმგებლობის აღებას და მომავალში ძალადობის თავიდან აცილებას. უფრო მარტივად რომ ვთქვათ მოვიყვან მაგალითს: სასამართლო გადაწყვეტილება, რომელიც მოიცავს სავალდებულო თერაპიის პროგრამებს და ზედამხედველობას, შეუძლია დაეხმაროს მოძალადეებს მიიღონ პასუხისმგებლობა თავიანთ ქცევებზე და გააუმჯობესონ თავიანთი ქცევა. ქვეყანები სადაც არსებობს აღნიშნული პროგრამა და გამართლებულია, ესენია: გერმანია და ნიდერლანდები, ეფექტურობა: სამართლებრივი ღონისძიებები და პასუხისმგებლობის აღება მნიშვნელოვანი ფაქტორებია მოძალადეების რეაბილიტაციის პროცესში. ეს უზრუნველყოფს კანონიერებისა და სოციალური წესრიგის დაცვას. გერმანიასა და ნიდერლანდებში მსგავსი პროგრამები ეფექტურად მუშაობს და ამცირებენ ძალადობის რისკს.
მოსახლეობის განათლება და საზოგადოების მხარდაჭერა – ზოგადი საზოგადოების განათლება ოჯახში ძალადობის შესახებ და საზოგადოების მხარდაჭერის გაზრდა მნიშვნელოვანი ფაქტორებია, რათა მოძალადე პირებმა მიიღონ დახმარება და გაიგონ, რომ ძალადობა მიუღებელია.[4] მაგალითად: საზოგადოებრივი ლექციები და სემინარები ოჯახში ძალადობის პრევენციის შესახებ, რომლებიც მოიცავს ინფორმაციის მიწოდებას ძალადობის აღსრულებისა და პრევენციული სტრატეგიების შესახებ, ხელს უწყობენ საზოგადოებაში ცნობიერების ამაღლებას. ქვეყანები სადაც არსებობს აღნიშნული ავსტრალია და ახალი ზელანდია, ეფექტურობა: მოსახლეობის განათლება და საზოგადოების მხარდაჭერა მნიშვნელოვანია ძალადობის პრევენციისთვის. ავსტრალიასა და ახალ ზელანდიაში, საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება ხელს უწყობს ძალადობის შემცირებას.
გრძელვადიანი მხარდაჭერა და ზედამხედველობა[5] – გრძელვადიანი მხარდაჭერა და ზედამხედველობა მნიშვნელოვან როლს თამაშობს მოძალადეების რეაბილიტაციის პროცესში. ეს პროცესი მოიცავს რეგულარულ თერაპიულ სესიებს, მხარდაჭერის ჯგუფებს, სარეაბილიტაციო პროგრამების გაგრძელებას, საზოგადოების ჩართულობას, ზედამხედველობის პროგრამებს, ფსიქოლოგიურ და სოციალურ მხარდაჭერას და ეკონომიკურ მხარდაჭერას. თითოეული ეს კომპონენტი ეხმარება მოძალადეებს თავიანთი ქცევის შეცვლაში და უზრუნველყოფს მსხვერპლთა უსაფრთხოებას. მაგალითად: რეგულარული შეხვედრები თერაპევტთან და მხარდაჭერის ჯგუფებთან, სადაც მოძალადეებს შეუძლიათ განიხილონ თავიანთი პროგრესი და გამოწვევები, ეხმარება მათ გრძელვადიან პერსპექტივაში თავიანთი ქცევის ცვლილებაში. აღნიშნული პროგრამა არსებობს, ფინეთში და დანიაში, მისი ეფექტურობა: ფინეთსა და დანიაში გრძელვადიანი მხარდაჭერა და ზედამხედველობა ხელს უწყობს მოძალადეების რეაბილიტაციის პროცესის წარმატებას. ეს მოიცავს რეგულარულ თერაპიულ სესიებს, რაც ამცირებს ძალადობის განმეორებას.

მოძალადე პირთა გამოსასწორებლად საჭიროა ინტერდისციპლინარული მიდგომა, რომელიც მოიცავს თერაპიას, ტრენინგს, სამართლებრივ ზომებს და საზოგადოების მხარდაჭერას. ამ მრავალმხრივ მიდგომას შეუძლია ეფექტურად შეამციროს ოჯახში ძალადობის შემთხვევები და ხელი შეუწყოს მოძალადე პირების რეაბილიტაციას. მოძალადეების რეაბილიტაცია და დახმარება მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ოჯახში ძალადობის პრობლემის გადაჭრაში. აუცილებელია ეფექტური რეაბილიტაციის პროგრამების და ინტერვენციების განხორციელება, რომლებიც ხელს შეუწყობს მოძალადეების ქცევის შეცვლას და მსხვერპლთა უსაფრთხოების დაცვას.

ზემოთ აღნიშნული მრავალმხრივი მიდგომა, თუ სწორად განხორციელდა, აუცილებლად გამოიღებს დადებით შედეგს, რომელიც გულისხმობს როგორც მოძალადე პირების რეაბილიტაციას, ისე მსხვერპლთა დაცვასა და საზოგადოების კეთილდღეობას. სხვადასხვა ქვეყნებში ამოქმედებული აღნიშნული პროგრამები წლებთან ერთად ამცირებენ ოჯახში ძალადობის გამოვლენილ ფაქტს. (ოჯახურ ძალადობას).

[1] იხ. National Institute for Health and Care Excellence (NICE). (2018). “Cognitive Behavioural Therapy“ ხელმისაწვდომია: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34394444/ მოძიებულია: (20.03.2024);

[2] იხ. Gratz, K. L. & Roemer, L. (2004). „ემოციების რეგულირებისა და დისრეგულაციის მრავალგანზომილებიანი შეფასება: ემოციების რეგულირების სკალის სიძნელეების განვითარება, ფაქტორული სტრუქტურა და საწყისი დადასტურება“. ჟურნალი ფსიქოპათოლოგიისა და ქცევის შეფასების. ხელმისაწვდომია: https://www.editorialmanager.com/joba/default.aspx მოძიებულია: (10.02.2024);

[3] იხ. National Domestic Violence Hotline. (2020). “Support Groups.” – ხელმისაწვდომია – https://www.acf.hhs.gov/sites/default/files/documents/opre/short_term_outcomes_dv_hotline_508.pdf გვ. 8-31. მოძიებულია (22.05.24).

[4] იხ. დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები (CDC). (2021). „საზოგადოების ჩართულობა და განათლება“. – Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2021). “Community Engagement and Education.” https://www.cdc.gov/violenceprevention/intimatepartnerviolence/prevention.html

[5] იხ. National Coalition Against Domestic Violence (NCADV). (2020). “Long-Term Support and Monitoring.” – The Nation’s Leading Grassroots Voice on Domestic Violence (ncadv.org)