დღესდღეობით, ხელოვნური ინტელექტი (AI) განუყოფელ ნაწილად იქცა სამართლის დარგში, განსაკუთრებით დიდი მონაცემების ანალიზში, გადაწყვეტილებების მიღებასა და მართლმსაჯულების სისტემის ოპტიმიზაციაში. მიუხედავად მისი უპირატესობებისა, AI-ს გამოყენებას სერიოზული უკუჩვენებებიც აქვს, რომლებიც, ხშირად, ადამიანის უფლებებისა და სამართლიანობის პრინციპების დარღვევამდე მიდის.
AI-ს ზიანის მაგალითი: პატიმრობის განაჩენის განსაზღვრა
ერთ-ერთი ცნობილი შემთხვევა აშშ-ში მოხდა, სადაც ხელოვნური ინტელექტი გამოიყენეს სასამართლოში პატიმრობის განაჩენის განსაზღვრისთვის. კომპიუტერული სისტემა, სახელად COMPAS, შეფასებას აძლევდა ბრალდებულებს, თუ რამდენად დიდია მათი ხელახლა დანაშაულის ჩადენის რისკი.
კვლევებმა აჩვენა, რომ COMPAS სისტემას დისკრიმინაციული მიდგომა ჰქონდა. ის აფროამერიკელ ბრალდებულებს უფრო მაღალი რისკის ქულას ანიჭებდა, ვიდრე თეთრკანიან ბრალდებულებს, მიუხედავად იმისა, რომ ორივეს მსგავსი კრიმინალური წარსული ჰქონდა. შედეგად, ბევრი ადამიანი უსამართლოდ შეიძინა მძიმე სასჯელი, რაც ხელს უშლიდა თანასწორობის პრინციპის დაცვას და აძლიერებდა რასობრივ უთანასწორობას.
ხელოვნური ინტელექტის უკუჩვენებები სამართალში
- დისკრიმინაცია და მიკერძოებული გადაწყვეტილებები
ხელოვნური ინტელექტის ალგორითმები ხშირად ეყრდნობა იმ მონაცემებს, რომლებსაც იგი გასწავლიან. თუ ეს მონაცემები მიკერძოებულია ან ისტორიულად დისკრიმინაციულია, სისტემა იმავე მიკერძოებულ გადაწყვეტილებებს იღებს. - გამჭვირვალობის ნაკლებობა
ბევრი AI სისტემა “შავი ყუთის” პრინციპით მუშაობს, რაც ნიშნავს, რომ რთულია იმის გაგება, როგორ მიიღო სისტემა კონკრეტული გადაწყვეტილება. ეს პრობლემას უქმნის სამართლიანობის უზრუნველყოფას, რადგან შეუძლებელია განმარტო, როგორ და რატომ მოხდა კონკრეტული დასკვნა. - პირადი მონაცემების დაცვა
ხელოვნური ინტელექტის სისტემები ხშირად იყენებენ დიდი რაოდენობით პირად მონაცემებს. ეს აჩენს მონაცემთა კონფიდენციალობის დარღვევისა და უსაფრთხოების რისკებს, რაც განსაკუთრებით კრიტიკულია სამართლის სფეროში. - ადამიანური კონტროლის შესუსტება
AI-ს ძალიან სწრაფი გადაწყვეტილებების მიღების უნარი შეიძლება მაცდური იყოს, თუმცა, მისი ზედმეტი გამოყენება ასუსტებს ადამიანურ კონტროლს სამართლის პროცესებზე და ქმნის ავტომატიზაციის რისკს, რაც სამართლებრივი პასუხისმგებლობის გამოთხოვას ართულებს.
ხელოვნური ინტელექტი სამართალში შეიძლება იყოს ღირებული ინსტრუმენტი, თუ მისი გამოყენება სწორად და ეთიკურად მოხდება. თუმცა, საჭიროა მკაცრი რეგულაციები, გამჭვირვალობა და ალგორითმების მუდმივი კონტროლი, რათა თავიდან ავიცილოთ ზიანი და უზრუნველვყოთ სამართლიანობის პრინციპების დაცვა.
რეალური ზიანის მაგალითი
2018 წელს, ნიდერლანდებში ცნობილი შემთხვევა მოხდა, როდესაც მთავრობამ AI სისტემის გამოყენებით დაიწყო სოციალური დახმარებების ბენეფიციარების მონიტორინგი და რისკის შეფასება. სისტემა, სახელწოდებით “SyRI,” მიზნად ისახავდა თაღლითობის გამოვლენას. თუმცა, შემდგომში გაირკვა, რომ სისტემა ხშირად უსამართლოდ ადანაშაულებდა მიგრანტებსა და დაბალი შემოსავლის მქონე პირებს, რის შედეგადაც ბევრმა მოქალაქემ დაკარგა დახმარების მიღების უფლება. ეს საქმე მოგვიანებით სასამართლოში დასრულდა და SyRI-ის გამოყენება შეწყდა, რადგან სასამართლომ სისტემა ადამიანის უფლებებთან შეუსაბამოდ მიიჩნია.
ამ მხრივ, საზოგადოების ჩართულობა, ექსპერტთა დისკუსიები და კანონმდებლობის განვითარება უმნიშვნელოვანესია, რათა AI სამართალში გამოიყენებოდეს როგორც თანასწორობისა და სამართლიანობის განმტკიცების ინსტრუმენტი და არა მათი დარღვევის მიზეზი.
ხელოვნური ინტელექტის (AI) სამართლებრივ სფეროში გამოყენებამ უკვე გამოიწვია რეალური ზიანის შემთხვევები. ქვემოთ წარმოდგენილია მაგალითი, რომელიც აშკარად მიანიშნებს, თუ როგორ შეიძლება AI-ის გამოყენება პრობლემური იყოს სამართლებრივი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში:
რეალური ზიანის მაგალითი: COMPAS და განაჩენის უსამართლობა
შემთხვევა: აშშ-ში კრიმინალური სამართლის სფეროში გამოყენებული სისტემა COMPAS
COMPAS (Correctional Offender Management Profiling for Alternative Sanctions) არის ხელოვნური ინტელექტის სისტემა, რომელიც გამოიყენება აშშ-ში პატიმრების რისკის შეფასებისთვის. ამ სისტემას მოსამართლეები ხშირად იყენებენ იმის დასადგენად, რამდენად არსებობს დანაშაულის გამეორების რისკი კონკრეტული პირის მხრიდან. თუმცა, 2016 წელს ჩატარებულმა ჟურნალისტურმა გამოძიებამ (ProPublica) აჩვენა, რომ COMPAS სისტემას აქვს რასობრივი მიკერძოების პრობლემა.
როგორ გამოვლინდა პრობლემა?
ProPublica-ს მიერ ჩატარებული კვლევის დროს აღმოჩნდა, რომ:
- შავკანიანებს სისტემამ ხშირად მიანიჭა მაღალი რისკის ქულა, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი არ ჩადიოდნენ დანაშაულს.
- თეთრკანიანებზე, რომლებიც რეალურად უფრო მეტად იმეორებდნენ დანაშაულს, სისტემა ხშირად აჩვენებდა დაბალ რისკს.
სიტუაციის სამართლებრივი და ეთიკური უკუჩვენებები
- დისკრიმინაცია და სამართლიანობის დარღვევა
COMPAS-ის გადაწყვეტილებები გავლენას ახდენდა სასამართლოს პროცესებზე, სადაც ადამიანები შეიძლება დაუსაბუთებლად დიდი ხნით დარჩენილიყვნენ პატიმრობაში მხოლოდ იმიტომ, რომ სისტემა არასწორად აფასებდა მათ. ეს პირდაპირ არღვევს თანასწორობის პრინციპს, რაც სამართლის ერთ-ერთი ფუნდამენტური პრინციპია. - პასუხისმგებლობის გაურკვევლობა
ხელოვნური ინტელექტის სისტემების მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებზე პასუხისმგებლობის საკითხი ბუნდოვანია. ვინ არის პასუხისმგებელი ასეთი სისტემის მიერ დაშვებულ შეცდომებზე? მისი შემქმნელი, პროგრამისტი, სასამართლო სისტემა თუ ის მოსამართლე, რომელიც სისტემას ეყრდნობა? - მოწყვლადი ჯგუფების უფლებების დარღვევა
სისტემის მუშაობის შედეგად, დაუცველი ჯგუფები (მაგ., ეთნიკური უმცირესობები) გახდნენ უფრო მაღალი რისკის ქვეშ. ეს პრობლემას ქმნის ადამიანის უფლებათა დაცვის კუთხითაც.
გაკვეთილი და სამომავლო რეკომენდაციები
ხელოვნური ინტელექტის სისტემების გამოყენება სამართალში უნდა მოხდეს უფრო ფრთხილად და მკაცრი მონიტორინგის პირობებში. აუცილებელია:
- AI-ის ალგორითმების გამჭვირვალობა: სისტემის მუშაობის პრინციპები და მონაცემები საჯაროდ ხელმისაწვდომი უნდა იყოს, რათა შესაძლებელი იყოს შეფასება, აქვს თუ არა მას რაიმე სახის მიკერძოება.
- ეტიკური აუდიტი: ყველა სამართლებრივ AI-ს უნდა ჰქონდეს დამოუკიდებელი ექსპერტების მიერ ჩატარებული აუდიტი, რომელიც შეამოწმებს, არღვევს თუ არა სისტემა თანასწორობისა და სამართლიანობის პრინციპებს.
- ადამიანის კონტროლი: AI-ს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები საბოლოოდ უნდა გადამოწმდეს ადამიანის მიერ, რათა შემცირდეს შეცდომების ან მიკერძოების რისკი.
ხელოვნური ინტელექტის გამოყენება სამართალში შესაძლოა დიდ დახმარებას უწევდეს სამართლის სფეროს, თუმცა ის თანმდევ რისკებსაც შეიცავს. რეალური ზიანის მაგალითი, როგორიცაა COMPAS-ის საქმე, გვაჩვენებს, რომ AI-ს გამოყენებისას აუცილებელია სიფრთხილე, გამჭვირვალობა და მყარი რეგულაციები, რათა თავიდან ავიცილოთ ადამიანების უფლებების დარღვევა და უსამართლობა.
ვებგვერდის ადმინისტრატორი.